Trwałe dziedzictwo Ireny Szydłowskiej – Grudziądz upamiętni bohaterkę ruchu oporu

Już 12 czerwca o godzinie 12:00 na Cmentarzu Farnym Grudziądz odda hołd jednej ze swoich niezwykłych postaci – Irenie Szydłowskiej. Tego dnia odbędzie się uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej jej odwadze, poświęceniu i tragicznej historii, która po dekadach doczekała się pełnego wyjaśnienia. To wydarzenie stanie się symbolicznym zwieńczeniem długiej drogi do odkrycia prawdy o losach bohaterki Polskiego Państwa Podziemnego.

Historia Ireny Szydłowskiej, urodzonej w 1919 roku jako Irena Nikiel, to opowieść o niezłomnym duchu walki, konspiracyjnej działalności w okupowanym Grudziądzu, zuchwałym akcie sprzeciwu wobec nazistowskiego terroru, a także o męczeńskiej śmierci i niezwykłym odkryciu jej szczątków po ponad 75 latach. Jej losy są również świadectwem wytrwałych poszukiwań prawdy przez rodzinę, w szczególności syna Jerzego, oraz niezwykłej roli, jaką w ostatecznej identyfikacji odegrała złota obrączka ślubna.

Z Grudziądza na szlak walki podziemnej

Irena Szydłowska (z domu Nikiel) przyszła na świat 22 czerwca 1919 roku w Grudziądzu. W 1938 roku poślubiła Cyryla Szydłowskiego, z którym miała syna Jerzego. W obliczu brutalności niemieckiej okupacji, młoda matka podjęła niezwykle ryzykowną decyzję o zaangażowaniu się w działalność konspiracyjną. Działała jako łączniczka Armii Krajowej (AK) na terenie Grudziądza i Pomorza, a według niektórych źródeł, wcześniej związana była także z Polską Armią Powstania (PAP).

Strategicznym i odważnym posunięciem było zatrudnienie się przez Irenę w charakterze sprzątaczki w siedzibie grudziądzkiego gestapo, mieszczącej się wówczas w budynku obecnej Szkoły Podstawowej nr 8 przy ul. Mikołaja z Ryńska. Ta rola, pozornie nieznacząca, dawała jej dostęp do informacji o bezcennej wartości dla ruchu oporu.

Akt desperackiej odwagi i jego konsekwencje

W styczniu 1945 roku, w atmosferze narastającego terroru i zbliżającego się frontu, Irena Szydłowska dokonała zuchwałego zamachu na K. Fritza, cieszącego się ponurą sławą funkcjonariusza Kripo (policji kryminalnej) w Grudziądzu, znanego jako "oprawca". Podała mu zatruty cukierek, co doprowadziło do jego śmierci. Ten akt indywidualnego sprzeciwu, choć desperacki, był wyrazem niezgody na bestialstwo okupanta.

Niestety, czyn ten pociągnął za sobą natychmiastowe i brutalne konsekwencje. Śledztwo gestapo szybko doprowadziło do demaskacji Ireny. Została aresztowana 17 stycznia 1945 roku. Wraz z nią Niemcy zatrzymali około 50 innych mieszkańców Grudziądza, stosując typową dla siebie zasadę odpowiedzialności zbiorowej.

Droga do męczeństwa w "Dolinie Śmierci"

Po aresztowaniu Irena została przetransportowana do więzienia gestapo w Bydgoszczy. W obliczu nadciągającej Armii Czerwonej, około 21 stycznia 1945 roku, Niemcy rozpoczęli ewakuację więźniów. Irena Szydłowska znalazła się w kolumnie pędzonej pieszo w kierunku Chojnic. Ten tzw. marsz śmierci zakończył się dla niej i setek innych więźniów na Polach Igielskich pod Chojnicami, w miejscu zwanym "Doliną Śmierci" – świadkiem niemieckich zbrodni już od 1939 roku.

Pod koniec stycznia 1945 roku Irena Szydłowska, mając zaledwie 25 lat, została rozstrzelana. Aby zatrzeć ślady zbrodni, Niemcy palili ciała pomordowanych na stosach. Przez dziesięciolecia jej dokładny los pozostawał nieznany, a rodzina bezskutecznie poszukiwała prawdy. Syn Antoni poświęcił tej misji całe życie, niestety nie doczekawszy jej finału.

Złota obrączka przywraca tożsamość

Przełom nastąpił dopiero w 2020 roku dzięki pracom archeologicznym prowadzonym w "Dolinie Śmierci" przez zespół pod kierownictwem dr. Dawida Kobiałki, w ramach projektu z udziałem m.in. Instytutu Pamięci Narodowej. W czerwcu tego roku odnaleziono złotą damską obrączkę ślubną. Na jej wewnętrznej stronie widniał grawerunek: inicjały "C.S." oraz data "20.10.1938".

Dzięki żmudnym badaniom archiwalnym, prowadzonym m.in. przez dr. Dariusza Burczyka z IPN, udało się powiązać te dane z Ireną Szydłowską. Inicjały należały do jej męża, Cyryla Szydłowskiego, a data była dniem ich ślubu. To niezwykłe odkrycie pozwoliło na oficjalne potwierdzenie tożsamości bohaterki w 2021 roku. Dla jej wnuczek, Marioli Nawrockiej i Karoliny Felczak, wiadomość ta była szokiem, ale przyniosła również ulgę i poczucie zamknięcia bolesnej rodzinnej historii.

Pamięć utrwalona

2 września 2024 roku w Chojnicach odbył się państwowy pogrzeb ponad 700 ofiar niemieckich zbrodni, których szczątki odnaleziono w "Dolinie Śmierci". Wśród nich spoczęły także szczątki Ireny Szydłowskiej.

Odsłonięcie tablicy pamiątkowej 12 czerwca w Grudziądzu będzie kolejnym ważnym krokiem w procesie przywracania pamięci o Irenie Szydłowskiej i innych bohaterach tamtych tragicznych czasów. Jest to wyraz hołdu dla jej niezwykłej odwagi, poświęcenia oraz przypomnienie o konieczności pielęgnowania prawdy historycznej dla przyszłych pokoleń. Jej historia, wydobyta z mroków przeszłości, staje się częścią zbiorowego dziedzictwa Grudziądza i całej Polski.

Zachęcamy mieszkańców do wzięcia udziału w tej ważnej uroczystości i wspólnego uczczenia pamięci Ireny Szydłowskiej.