Wega i Kapella będą „pierwszymi gwiazdkami” wigilijnymi

Po raz pierwszy od kilku lat w rolę pierwszej gwiazdki wigilijnej nie wcielą się jasne planety, a zrobią to prawdziwe gwiazdy. Ze względnie jasnych planet krótko po zachodzie Słońca widoczny będzie tylko Saturn, ale jego blask 1,16 magnitudo jest jednak nieco słabszy od kilku gwiazd.

Tradycyjnie wieczerzę wigilijną zaczyna się po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdy. O rolę tę będą konkurować dwa obiekty: Wega z gwiazdozbioru Lutni i Kapella z gwiazdozbioru Woźnicy.

24 grudnia Słońce zajdzie około godziny 15.30, ale dokładny moment tego zjawiska różni się o kilka, a nawet kilkanaście minut dla poszczególnych miejsc w Polsce. Mniej więcej pół godziny potem możemy zacząć wypatrywać pierwszej gwiazdki.

Gdy w Wigilię spojrzymy w niebo po zachodzie Słońca, to ujrzymy Księżyc po południowej stronie nieba. Będzie to wąski sierp, cztery dni po nowiu, dążący do pierwszej kwadry. Na wschód (na lewo) od Księżyca znajdziemy Saturna, drugą pod względem wielkości planetę w Układzie Słonecznym. Saturn będzie świecić jasnością 1,16 magnitudo, a w praktyce nieco mniejszą (około 1,40 magnitudo) z powodu wysokości około 30 stopni nad horyzontem, przez co patrzymy na niebo przez grubszą warstwę atmosfery, niż gdyby był widoczny bliżej zenitu.

Najjaśniejszym po Księżycu obiektem na niebie, tuż po zachodzie Słońca, będzie gwiazda Wega, z jasnością 0,00 magnitudo (a realną 0,17 magnitudo). Świecić będzie wysoko and zachodnim horyzontem. Mogą więc nam nieco przeszkadzać resztki światła Słońca dopiero co ukrytego za horyzontem. Dlatego łatwiej może być nam wypatrzeć Kapellę po przeciwnej stronie nieba (na północnym wschodzie). Obiekt ten ma wielkość gwiazdową równą 0,05 magnitudo (w praktyce, po uwzględnieniu oddalenia od zenitu będzie to 0,27 magnitudo).

Jeśli poczekamy chwilę dłużej, to gwiazd zacznie pojawiać się więcej. Na przykład w rejonie, gdzie jest Wega, dostrzeżemy też Altaira i Deneba, które wspólnie z Wegą tworzą wielki trójkąt na nieboskłonie, zwany Trójkątem Letnim. Z kolei na obszarze, w którym jest Kapella, pojawi się Aldebaran, a około godziny 17 zacznie wschodzić Jowisz, który z blaskiem minus 2,65 magnitudo przejmie rolę najjaśniejszego po Księżycu obiektu.

Wyjaśnijmy jeszcze, na czym polega skala "wielkości gwiazdowych", służąca do określania jasności gwiazd i planet na niebie. Jej jednostką jest magnitudo. Przy czym im mniejsza liczba, tym jaśniejszy obiekt. Najsłabsze widoczne gołym okiem gwiazdy (przy dobrym wzroku, ciemnym niebie i braku świateł) mają około 6 magnitudo. Najjaśniejsze mają z kolei około jednego i zera magnitudo (wyjątkiem jest Syriusz, który ma minus 1,45 magnitudo). Bardzo jasne planety mogą być jaśniejsze niż Syriusz, prym wiedzie Wenus, której blask może osiągać nawet minus 4,7 magnitudo. Podział na wielkości gwiazdowe wywodzi się ze starożytności i po modyfikacjach jest używany w astronomii do dzisiaj.

Pierwsza gwiazdka na wigilijnym niebie to nawiązanie do Gwiazdy Betlejemskiej. W Biblii znajdują się informacje o astronomicznym obiekcie, który miał zwiastować narodziny Jezusa Chrystusa oraz pomógł Mędrcom ze Wchodu (Trzem Królom) dotrzeć do miejsca jego narodzin. W obecnej kulturze obiekt kojarzony jest powszechnie z kometą, gdyż tak najczęściej bywa przedstawiany na ilustracjach. Gdyby jednak spojrzeć naukowo, to hipotez na temat tego, czym była Gwiazda Betlejemska, jest kilka. W tym kontekście mówi się również o wielkokrotnych koniunkcjach (zbliżeniach na niebie) jasnych planet, wybuchu supernowej, a nawet o Galaktyce w Andromedzie (mgiełka widoczna gołym okiem w konstelacji Andromedy). (PAP)

cza/ bar/