Bezsenność – błaha dolegliwość, czy poważny problem zdrowotny?

Zaburzenia snu mogą mieć wiele przyczyn. Bywają związane z niezdrowym trybem życia, czy różnymi problemami emocjonalnymi. Wpływ na jakość snu mają także choroby somatyczne. Zobacz, jak ustalić przyczynę bezsenności i co może być konsekwencją przedłużającego się niedoboru snu!

Problemy z zasypianiem, częste wybudzanie się w nocy, czy wręcz całkowity brak snu, to problemy, które na jakimś etapie życia mogą dotknąć większości osób. Sporadycznie zdarzająca się bezsenność raczej nie jest powodem do niepokoju, jeśli jednak takie sytuacje powtarzają się często, to mogą być sygnałem, że w organizmie dzieje się coś złego. Ten mechanizm działa także w drugą stronę – brak pełnowartościowego wypoczynku nocnego wpływa nie tylko na produktywność i koncentrację, ale także na różne parametry zdrowotne. Co trzeba wiedzieć o bezsenności?

Jak długo powinien trwać zdrowy sen?

Jako uśrednioną wartość podaje się zwykle między 7 a 8 godzin. Można spotkać się też z zaleceniami określającymi minimalną ilość snu jako 6 godzin. Osoby starsze i dzieci potrzebują dłuższego czasu regeneracji, dlatego w ich przypadku sen powinien trwać około 9 godzin. 

Aby ułatwić sobie sprawdzenie, kiedy należy się położyć, żeby wstać na konkretną godzinę, można skorzystać z kalkulatora snu. Warto też pamiętać, że potrzeba snu jest sprawą bardzo indywidualną, często zależy też od poziomu aktywności w ciągu dnia i trybu pracy, dlatego warto wsłuchać się w potrzeby własnego organizmu i nie bagatelizować przemęczenia.

Zaburzenia snu – jak powszechny jest ten problem?

Dane dotyczące rozpowszechnienia bezsenności w ogólnej populacji są dość rozbieżne. Wynika to z różnic metodologicznych i przyjętych definicji. Można jednak przypuszczać, że problem ten dotyczy w krajach europejskich od 6% do 19% ludności, a w ostatnich latach wyraźnie widoczna jest tendencja rosnąca. Zaburzenia snu częściej obserwowane są u kobiet, mają też szczególne znaczenie w różnych grupach wiekowych.

Bezsenność u osób starszych jest w pewnym stopniu związana z fizjologicznym procesem starzenia się organizmu. U seniorów wydłuża się czas zasypiania, skraca czas snu oraz zmniejsza się procentowy udział snu wolnofalowego i snu REM. W tej grupie osób bezsenność może dotyczyć nawet połowy populacji. Nie oznacza to jednak, że można ten stan bagatelizować. Problemy ze snem mogą mieć istotny wpływ na pogorszenie codziennego funkcjonowania, a także prowadzić do wielu konsekwencji zdrowotnych, a nawet zwiększonej śmiertelności.

Osobnym zagadnieniem jest także bezsenność u dzieci. Szacuje się, że na całym świecie różnych zaburzeń snu doświadcza między 25% a 60% populacji pediatrycznej. Podobne wyniki uzyskano w badaniach dotyczących dzieci i młodzieży w Polsce. Niedobór snu w tej grupie wiekowej jest zjawiskiem bardzo niepokojącym. Dotyczy ono nie tylko problemów somatycznych i zwiększonej zapadalności na różne choroby, ale także zaburzeń rozwojowych w sferze intelektualnej, emocjonalnej czy społecznej.

Sprawdź również: czy długość snu ma związek z otyłością i większą śmiertelnością?

Jak definiuje się bezsenność?

W dużym uproszczeniu bezsenność można określić jako niedostateczną w stosunku do potrzeb ilość snu, która negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Według trzeciej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Snu (ICSD-3, International Classification Of Sleep Disorders) wyróżnia się problemy dotyczące zasypiania, utrzymania snu oraz przedwczesnego wybudzania. Można wyróżnić bezsenność pierwotną, a także wtórną, która pojawia się na skutek przyjmowanych leków, czy różnych schorzeń i dolegliwości.

Bezsenność dzieli się także ze względu na długość występowania objawów – jeśli czas ten obejmuje mniej niż trzy miesiące, to klasyfikuje się ją jako krótkotrwałą, powyżej tego czasu można mówić o bezsenności przewlekłej.

Wyróżnia się także następujące rodzaje bezsenności:

• Bezsenność psychofizjologiczna, która jest zaburzeniem behawioralnym, związanym z nieprawidłowymi przyzwyczajeniami dotyczącymi snu
• Bezsenność reaktywną, która powstaje w reakcji na konkretny czynnik zewnętrzny. Może to być np. stres w pracy, czy przeprowadzka.
• Bezsenność paradoksalna, która dotyczy sytuacji, kiedy pacjent zgłasza zaburzenia snu, a w rzeczywistości długość i jakość jego nocnego wypoczynku jest prawidłowa.
• Bezsenność związana z nieprawidłową higieną snu i zakłóceniami rytmu okołodobowego.
• Bezsenność wtórna związana z przyjmowanymi substancjami psychoaktywnymi, np. kofeiną, nikotyną czy alkoholem, szczególnie jeśli ma to miejsce w godzinach wieczornych.
• Bezsenność jako objaw chorób somatycznych i zaburzeń psychicznych.
• Bezsenność idiopatyczna, czyli taka, w której nie można jasno uchwycić przyczyny.

Jak bezsenność wpływa na organizm?

Niedobór snu może mieć krótkotrwałe konsekwencje np. w postaci obniżenia koncentracji czy drażliwości. Jednak przewlekłe zaburzenia snu mogą powodować długofalowe skutki, które trwale pogarszają jakość życia.

Osoby, które doświadczają bezsenności, zgłaszają szereg problemów w codziennym funkcjonowaniu. To np. obniżenie aktywności fizycznej, produktywności, pogorszenie nastroju i ogólne złe samopoczucie. Bezsenność ma wpływ na wiele codziennych aktywności, np. w pracy, czy w szkole. U osób doświadczających zaburzeń snu dużym problemem może być także prowadzenie pojazdów.

Jednak oprócz subiektywnych dolegliwości związanych z niedostateczną ilością snu, liczne badania donoszą o negatywnym wpływie bezsenności na zdrowie. Takie problemy mogą dotyczyć:

• Rozwoju nadwagi i otyłości – nadmierna masa ciała często jest związana z zaburzeniami snu.
  • Skrócenie snu przyczynia się do zmian poziomu hormonów regulujących apetyt; greliny i leptyny.
  • Kolejnym mechanizmem, który może wpływać na zwiększenie masy ciała u osób cierpiących na bezsenność, jest także jedzenie emocjonalne. Zaburzenia snu przyczyniają się do obniżenia odporności psychicznej i wyższej podatności na stres. U wielu osób prowadzi to do nadmiernego spożycia kalorii, najczęściej w postaci posiłków bogatych w węglowodany i tłuszcze. Tę zależność szczególnie często obserwuje się u kobiet.
• Zaburzenia metaboliczne – długość i jakość snu są także związana z zaburzeniami metabolicznymi. Mogą one powstawać pośrednio, na skutek wspomnianego już wzrostu masy ciała, a także bezpośrednio. Zmniejszenie ilości snu wpływa na obniżenie wrażliwości tkanek na insulinę, co prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i jest stanem sprzyjającym rozwojowi cukrzycy.
• Choroby i nieprawidłowości w obrębie układu sercowo-naczyniowego także mogą być związane z bezsennością. U osób doświadczających przewlekłych problemów ze snem można zaobserwować zwiększenie stężenia lipidów we krwi oraz podwyższenie ciśnienia tętniczego. W tej grupie pacjentów występuje zwiększone ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca, zawału czy udaru mózgu.
• Dobrze znany jest także związek między bezsennością a depresją. Jest to zależność przebiegająca w obu kierunkach – zaburzenia snu są zarówno objawem depresji, jak i czynnikiem ryzyka jej rozwoju.
• Niedostateczna ilość snu ma także negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Istnieje bezpośrednia zależność pomiędzy bezsennością a zaburzeniami poznawczymi. Problemy ze snem są też związane ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób neurodegeneracyjnych.

Bezsenność jako istotny problem kliniczny

Jak widać niedobór snu może mieć bardzo niekorzystny wpływ na organizm, a przedłużająca się bezsenność jest wręcz czynnikiem ryzyka przedwczesnej śmierci. Dlatego takich zaburzeń nie należy ignorować i warto zgłosić się po pomoc do specjalisty. Leczenie bezsenności jest często procesem złożonym i wymagającym szerszej diagnostyki, również psychiatrycznej.

Bibliografia:

1. Siemiński M. Bezsenność – rozpoznanie i leczenie. Lekarz POZ 2023;9(1):25-30.
2. Krajewska O i wsp. Wpływ długości i jakości snu na parametry antropometryczne, metaboliczne i ogólny stan zdrowia fizycznego i psychicznego. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017;8(2):47-54.
3. Sykut A, Ślusarska B. Otyłość a zaburzenia snu, zaburzenia wzorca żywienia oraz kontrola czynników związanych ze zdrowiem. Journal of  Education, Health and Sport 2016;6(5):266-275.
4. Siemiński M i wsp., Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej. Forum Medycyny Rodzinnej 2018;12(6):242–251.
5. Kaczor M, Skalski M. Rozpowszechnienie i konsekwencje bezsenności w populacji pediatrycznej. Psychiatria Polska 2016;50(3):555–569.
6. Królik P, Rudnicka-Drożak E. Bezsenność u osób w podeszłym wieku — możliwości leczenia w warunkach POZ. Forum Medycyny Rodzinnej 2021;15(6):253–262.
7. Dudzińska M i wsp. Bezsenność – istotny problem w codziennej praktyce lekarskiej – doniesienia wstępne. Family Medicine & Primary Care Review 2015;17(2):90–93.